9 жил хуульчийн мэргэжлийн дадлага хийсэн болчихлоо

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 51 дүгээр зүйлийн 3-т заасан “гурваас доошгүй жил хуульч мэргэжлээрээ ажилласан” гэдэгт эрх зүйч мэргэжлээр хууль зүйн дээд боловсрол эзэмшсэн хүн нь “шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч тэдгээрийн туслах ажилтан, нарийн бичгийн дарга, төрийн бус байгууллагад бичиг хэргийн эрхлэгч, эрх зүйн мэдээллийн ажилтан” зэрэг ажил, албан тушаал эрхэлж байсан хугацааг оруулан тооцох бөгөөд уг хугацааг тоолохдоо “нийгмийн даатгалын дэвтэр, түүнтэй адилтгах баримт бичиг”-ийг үндэслэдэг байсан[1].

Өөрөөр хэлбэл эрх зүйч мэргэжлээр хууль зүйн дээд боловсрол эзэмшсэн этгээд нь сургууль төгссөнийхөө дараа мэргэжлийн чиглэлийн ажил эрхэлснээр “хуульч мэргэжлээр ажилласан хугацаа” тоологдож эхэлдэг байсан.

        Харин Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1, 11 дүгээр зүйлийн 11.1-д “... хууль зүйн сургуулийг төгсөж, хоёроос доошгүй жил мэргэжлийн дадлага хийсэн ... иргэн хуульчийн шалгалтанд орох эрхтэй” гэж зааснаас үзэхэд хууль зүйн дээд боловсрол эзэмшсэн этгээд нь “дурьдсан ажил, албан тушаалд хоёр жилийн хугацаанд ажиллаж мэргэжлийн дадлага хийх” бөгөөд энэхүү хоёр жилийн хугацаа нь “мэргэжлээрээ ажилласан хугацаанд” тооцогдохгүй, улмаар тухайн этгээд нь мэргэжлийн дадлагын хугацааг дуусгаж, хуульчийн шалгалтанд тэнцэн хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл авснаар “мэргэжлээрээ ажилласан хугацаа” тоологдож эхлэх юм.

      “Хуульч мэргэжлийн нэр хүнд, мэргэжил, ур чадварыг дээшлүүлэх, хариуцлагын тогтолцоог боловсронгуй болгох” зорилгоос үзвэл хуульчийн мэргэжлийн дадлага хийсэн хугацаа, хуульчийн мэргэжлээрээ ажилласан хугацааг ялган тодорхойлж, мэргэжлийн дадлага хийсэн хугацааг мэргэжлээрээ ажилласан хугацаанд оруулан тооцохгүй болж, мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл авсанаар мэргэжлээрээ ажилласан хугацааг тоолж эхлэх нь зөв бөгөөд үүнтэй хэн ч маргахгүй билээ.

          Гэхдээ Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.5-д “Хуульч сонгон шалгаруулах журмын тухай хуульд заасны дагуу мэргэжлээрээ ажилласан хугацааг Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 9.1-д заасан мэргэжлийн дадлага хийсэн хугацаанд оруулан тооцно” гэж заасан нь  зарим хуульч, эрх зүйчдийн “эрх зүйн” байдлыг дордуулж байна.

            Учир нь: Дээрх заалтын дагуу мэргэжлийн чиглэлийн ажил, албан тушаал эрхэлж байсан гэхдээ мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл буюу хуульчийн гэрчилгээ аваагүй эрх зүйчдийн ажилласан хугацаа нь “мэргэжлийн дадлага хийсэн хугацаа” гэж тооцогдох ба 2004 онд хуульчийн гэрчилгээ олгож эхэлснээс хойш өнөөг хүртэл мэргэжлийн чиглэлийн ажил, албан тушаал эрхэлж байсан гэж үзвэл тухайн этгээдийн хувьд 9 жилийн хугацаанд “мэргэжлээрээ ажилласан бус мэргэжлийн дадлага хийсэн” болох юм.

             “Хуульчийн гэрчилгээ” авалгүйгээр мэргэжлийн чиглэлээр ажил, албан тушаал эрхэлж байсан эрх зүйчид нь Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасны дагуу “мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл” авсанаас хойш дахин гурваас доошгүй жил ажилласны дараа шүүгч, прокурорын[2] албан тушаалд нэр дэвших боломжтой болж байна.

            Мөн Зарим хуульчдын хувьд хуульчийн гэрчилгээ авахаас өмнөх хоёр жилийг мэргэжлийн дадлага хийсэн хугацаанд оруулж тооцсоноор “мэргэжлээрэй гурваас доошгүй жил ажилласан байх” шаардлагыг  хангахгүй болсон.

            Шинээр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн хуулийн зохицуулалт нь өмнө мөрдөгдөж байсан хуулийн зохицуулалтаас илүү сөрөг үр дагаварыг хуулийн үйлчлэлд хамаарч буй этгээдэд үзүүлж байвал “эрх зүйн байдлыг дордуулсан хуулийн зохицуулалт”[3] гэж үзэж болох тул Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.5 дахь заалт нь зарим эрх зүйч, хуульчдийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан зохицуулалт юм.

            Үүнээс үзвэл “хуульч мэргэжлийн нэр хүнд, мэргэжил, ур чадварыг дээшлүүлэх, хариуцлагын тогтолцоог боловсронгуй болгох” зорилгоор хуульчийн мэргэжлийн тогтолцоог шинэчлэхдээ “шилжих процесс-завсарын үе”-ийн зохицуулалтыг[4] нарийвчлэн хийгээгүй байна.

            Иймд  Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөж эхлэхээс өмнө хуульчийн гэрчилгээ авсан хуульчдийн “мэргэжлээрээ ажилласан хугацаа”-нд Хуульч сонгон шалгаруулах тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.1-д заасан хугацааг оруулан тооцох, эсхүл Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөж эхлэхээс өмнө эрх зүйчдийн хуульчийн гэрчилгээ аваагүй шалтгааныг тодруулж, мэргэжлийн чиглэлийн ажил, албан тушаал эрхэлсэн хугацаанаас тодорхой хугацааг мэргэжлээрээ ажилласан хугацаанд оруулан тооцох зэрэг зохицуулалт хийх шаардлагатай байна.

            Хэдийгээр хуульчийн мэргэжлийн тогтолцоог шинэчлэх нь зөв хэдий ч энэхүү үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх шилжилтийн үед тодорхой этгээдийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан буюу хууль ёсны ашиг сонирхолыг хөндсөн зохицуулалтыг ашиглах нь “эрх зүй тэгш, шударгаар  үйлчлэх” зарчимд нийцэхгүй байна.

             

           

---

[1] Улсын Дээд шүүхийн тогтоол  “Шүүхийн тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.3 дахь хэсгийн зарим заалтыг тайлбарлах” тухай, 2006.02.20, дугаар 08, Хуульч сонгон шалгаруулах тухай хуулийн 12.1.1

[2] Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.1 “хуульчийн мэргэжлээр гурваас доошгүй, жил ажилласан, ял шийтгүүлж байгаагүй, хорин гурван нас хүрсэн Монгол Улсын иргэнийг прокуророор томилно”

[3] Ойлголтыг тодруулах зорилгоор ишлэл болговол: Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.3 “Энэ хууль болон бусад хуулиар тогтоосон шүүгчийн эрх зүй, эдийн засаг, нийгмийн хамгаалалт зэрэг хараат бус, халдашгүй байдлын баталгааг ямар нэг хэлбэрээр дордуулсан хууль тогтоомж, захиргааны акт гаргахыг хориглоно”

[4] Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль