ГИТЛЕР ЯАГААД ХИМИЙН ЗЭВСЭГ ХЭРЭГЛЭЭГҮЙ ВЭ ?

 Нацистууд дэлхийн II-р дайны үеэр “сарин” гэх хорт бодис болон бусад төрлийн  химийн хорт бодисыг гарган авч, бөөнөөр хорих лагерь дахь хорт хийн өрөөнд олон сая хүмүүсийг хордуулан устгаж байсан хэдий ч Адольф Гитлер дайсны цэргийн эсрэг үхлийн  хорт бодис хэрэглэхээс татгалзсан юм.

Мэдээж дэлхийн II-р дайны үеэр тэрээр “сарин”-ыг хэрэглэх боломжтой байсан бөгөөд Нацистууд дээрх бодисыг санамсаргүйгээр гарган авчээ. 1938 оны сүүлээр эрдэмтэн Герхард Шрайдер Германы жимсний аж ахуй болон тариалангийн талбайд нэлээд хохирол учруулаад байсан шавьжийг устгах зорилгоор  хямд өртөг бүхий шавьжны хор бүтээх даалгавар авсан байна. Тэрээр цианидийг фосфортой урвалд оруулах замаар нэгэн төрлийн хорыг гарган авсан боловч энэ нь анх төлөвлөсөн бодисоос илүү хортой, газар тариаланд хэрэглэхэд тохиромжгүй байсан аж.

Тухайн үед Шрайдер нь “Фарбен” эм, химийн үйлдвэрт ажилладаг байсан бөгөөд үйлдвэрийн удирдлагууд түүний нээлтийг Германы армид мэдэгдсэн байна.  Уг хорт бодис нь  армийн эрдэмтдийн сонирхлыг нэлээдгүй татсан тул түүнийг шингэн төлөвт оруулж Герман хэлний “taboo” буюу хориотой гэсэн үгнээс санаа аван “tabun” гэж нэрлэжээ.

Шрайдер дахин судалгаагаа эхлүүлэн  “гарын алга урвуулах” төдийд илүү их хортой шинэ бодисыг гарган авч, түүнийгээ “сарин” гэж нэрлэсэн ба уг нэр нь тухайн бодисыг бүтээхэд оролцсон дөрвөн эрдэмтдийн нэрийг агуулсан утгатай ажээ.

 Adolf Hitler reviewing troops at a Nazi rally. (Credit: Hulton archive/Getty Images)

Нацист Герман Дэлхийн 2-р дайны төгсгөл үед олон сая хүнийг устгахад хангалттай хүрэлцэхүйц 12 мянган тонн үхлийн хорт бодис үйлдвэрлэсэн байсан ч Гитлер өндөр албан тушаалын офицеруудынхаа ятгалганд автаж  дайсныхаа эсрэг “сарин”-ийг химийн зэвсэг болгон ашиглахыг зөвшөөрөөгүй.

 Вашингтон пост сонинд нийтэлснээр зарим түүхчид түүний энэхүү “татгалзал”-ийг дэлхийн 1-р дайны үед  цэрэг байх үедээ олж авсан дурсамжтай нь холбоотой хэмээн тайлбарладаг. 1915 оны 4 дүгээр сард Юпрес хотын төлөөх хоёрдахь тулааны үеэр Германчууд Францийн цэргийн эсрэг анх удаа хлорийн хий хэрэглэсэн юм. Улмаар Британи болон Франц улс мөн хлорийн болон мустардын  хийгээр  хариу барьснаар химийн дайны аймшигт харгислалыг улам дэвэргэсэн байна.  

Нацистын удирдагчийн намтарт дурдсанаар, түүхч Иан Кэршав 1918 оны 10 дугаар сарын 13-ны өдрөөс 14-нд шилжих шөнө Юпрес хотын ойролцоо “мустарт” хорт хийн довтолгоонд өртсөн Гитлерийн түүхийг ийнхүү бичжээ: “Гитлер хэсэг нөхдийн хамт  хорт хийн довтолгоонд өртөж сохорсон бөгөөд бие биенээсээ чангаар зууралдан зовж тарчилсан бусдыгаа бодвол орчин тойрноо чадан ядан харах нэгнийхээ араас даган нуувчаас гарах нь тэдгээр цэрэг эрсийн хувьд хамгийн аюулгүй арга байв”.

Довтолгооны дараа Гитлер Флиндерсээс Померани хотын Цэргийн эмнэлэгт хүргэгдсэн бөгөөд удахгүй Герман улс дайнд бууж өгсөн тухай гутамшигт мэдээг сонссон байна.

Adolf Hitler dressed in his field uniform during World WarI. (Credit: Hulton Archive/Getty Images)

Гитлер тулалдааны талбарт хорт хий хэрэглэхээс татгалзаж байсан нь “ёс суртахуун”-ы үүднээс хэмээн тайлбарлаж болох хэдий ч Нацистууд циклон Б болон бусад химийн бодис ашиглан олон сая хүнийг хорт хийн өрөөнд зохион байгуулалтай устгаж байсантай нь илт зөрчилдөнө.

Дэлхийн 1-р дайнаас хойш 20 жилийн дараа холбоотнуудын эсрэг “сарин” хэрэглэхээс татгалзахад хүргэсэн гол шалтгааныг Гитлерийн дайны үеийн дээрх дурсамжтай нь холбоотой гэх хөдөлбөргүй үнэн, түүхэн нотолгоо огт байхгүй. Гэхдээ өөр бусад олон үндэслэлээр тайлбарлаж болох юм. Танкийн гэнэтийн дайралт,  бөмбөгдөлтийн дараах явган цэргийн довтолгоо зэргээс бүрдсэн Германы “Цахилгаан дайны стратеги” нь  маш амжилттай хэрэгжсэн.

Хэрвээ тэдгээр бөмбөгдөгч онгоцнууд “сарин” эсхүл өөр төрлийн химийн зэвсэг хэрэглэсэн бол тэд өөрсдийн явган цэргийн дайран эзлэх газар орчныг “хордуулчих” байсан.  Магадгүй илүү чухал зүйл бол тэрээр химийн зэвсэг хэрэглэвэл түүний дайснууд мөн адил химийн зэвсэг хэрэглэнэ гэдгийг  гарцаагүй мэдэж байсан. Тухайлбал, Английн Ерөнхий сайд Уинстон Черчилль дайныг хурдан дуусгахын тулд химийн зэвсэг хэрэглэхийг нэлээдгүй дэмждэг байв. Тэрээр Британы дайны хорооны Нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байхдаа буюу 1919 онд “Би химийн зэвсэг гэхээр дургүйцдэг хүмүүсийг ойлгодоггүй юм. Заавал үхлийн хортой хийг ашиглах шаардлагагүй, хорт хийг их хэмжээний, өргөн цар хүрээнд дайсанд таагүй нөхцөл байдал үүсгэх үүднээс хэрэглэх, түүний хор нөлөө хүчтэй биш, удаан хугацаанд хадгалагдахгүй байж болох зорилгоор хэрэглэж болно” хэмээн өөрийн дурдатгалдаа бичжээ.

Sir Winston Churchill

Мөн Черчилль: “дайн хийхэд үхлийн бус химийн зэвсэг хэрэглэх нь илүү хүмүүнлэг арга” гэж үздэг байсан талаар түүхч Ричард Лэнгворд онцлон дурджээ. Тухайн цаг үед бичигдсэн өөр нэг албаны эх сурвалжид тэмдэглэснээр,  Черчилль “Хий бол өндөр хүчин чадалтай дэлбэрэх бодисоос илүү энэрэнгүй зэвсэг бөгөөд өөр бусад зэвсэг хэрэглэснээс илүү олон хүнийг амьд үлдээх боломжтой” хэмээн маргаж, дайны туршид химийн зэвсэг хэрэглэхэд бэлэн байсан ч  гагцхүү дайсан түрүүлж химийн довтолгоо эхлүүлэхийг хүлээж байжээ.

1943 оны 2 дугаар сард Германчууд Оросуудын эсрэг химийн зэвсэг хэрэглэж болзошгүй тухай мэдээллийг Лондон хүлээн авсан бөгөөд Черчилль тэр даруй Удирдлагын хорооны гишүүддээ хандаж, “Хэрэв Германчууд Оросуудын эсрэг химийн зэвсэг хэрэглэсэн тохиолдолд Бид Германы хотуудын дээрээс өргөн далайцтай хийн бороо оруулж хариу барих хэрэгтэй” хэмээн бичсэн байна.

            Эцэст нь ямар ч шалтгаантай байсан, Нацистийн үйлдвэрүүд химийн хорт бодис их хэмжээгээр нөөцөлсөн байсан ч, мөн дайны нөхцөл байдал Германы эсрэг эргэсэн хэдий ч Гитлер дайсны цэргийн эсрэг химийн зэвсэг хэрэглээгүй юм.

            Эх сурвалж: https://www.history.com/news/the-nazis-developed-sarin-gas-but-hitler-was-afraid-to-use-it

Хэн шүүгч болох вэ

Шударга ёс бол шүүгчид илүү хамаатай ойлголт, “хууль ёс, хүний эрх, эрх чөлөө,  эрх зүйт төр”-ийн баталгаа нь бие даасан шүүх, хараат бус шүүгч байдаг.

Шударга ёсны мэдрэмжтэй, хууль, эрх зүйн нарийн мэдлэг, боловсролтой, шүүгчид байх сэтгэл зүйн хэв шинжийг (judicial temperament) өөртөө агуулсан, шүүгчийн ёс зүйг албаны хүрээнд болон бүхий л амьдралдаа дагаж мөрдөж чадах тийм л хүн шүүх эрх мэдлийг хараат бусаар хэрэгжүүлж, хэрэг, маргааныг хууль болоод өөрийн дотоод итгэл үнэмшилд үндэслэн шийдвэрлэж чадна.

Тиймээс Монгол Улсын хувьд “шүүгчид тавигдах шаардлага бүрэн хангагдсан хүн”-ийг хуульчдаас шилж сонгон шүүгчээр томилуулах арга, ажиллагааг нийгмийн хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн  шинэчлэн боловсруулж ирсэн.

 2002 оны Шүүхийн тухай хууль[1] болон “Монгол Улсын шүүхийн шүүгч, Ерөнхий шүүгчид нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах журам”[2]-д “шүүгчид тавигдах шаардлагыг нарийвчлан тодорхойлоогүй”, сонгон шалгаруулах ажиллагаа нь “ур чадвар, мэдлэг туршлагатай  хуульчдаас шүүгч”-ийг шилж, сонгох гэхээс илүү “ханцуй доторх ноотой наймаа”-нд үндэслэгддэг байсан.

Тодруулбал: Шүүгч, прокурор, өмгөөлөгчөөр ажиллаж байгаагүй, ядаж хуулийн сургуульд нэг ч цаг хичээл зааж байгаагүй этгээд давж заалдах шатны болон Улсын Дээд шүүхийн шүүгчээр томилогдож, үүний үр дүнд салбар эрх зүйн чиглэлээр мэргэшсэн байх зарчим алдагдан, олон жил шүүгчээр ажилласан шүүгчийн шийдвэрийг огт шүүн таслах ажлын туршлагагүй нэгэн хянах болдог ба шүүгчийг сонгох шалгуур үзүүлэлт нь “эрх зүйн мэдлэгийн түвшинг тогтооход чиглэсэн бичгийн шалгалт, ажил хэргийн чадварыг тогтооход чиглэсэн хууль хэрэглэх дасгал (бодлого),  ярилцлага[3]” зэргээр  хязгаарлагддаг байжээ.

Шалгалтанд хэн өндөр оноо авсан нь шүүгч болоход ойртох ёстой байтал бусдаас бага оноо авсан хэрнээ Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийг хэн илүү таньдаг нь шүүгч болдог “сонин зарчим” үйлчилж байсны дээр Ерөнхий зөвлөлийн гишүүд[4] нууцаар санал хураалт явуулж, хамгийн олон санал авсан нэр дэвшигчийг шүүгчээр томилуулахаар Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлдэг нь асуудлыг бүр хүндрүүлж байв.

Иймд хэн шүүгч болох нь Ерөнхий зөвлөлийн хуралдаанаас өмнө тодорчихдог тул гомдсон нэгний “шалгалт нь зүгээр жүжиг, хэнийг шүүгч болгохоо аль эрт тохирчихсон, тэр шалгалтанд авсан дүн нь ч чухал биш[5]” гэх яриа хэвийн үзэгдэл мэт болсон.

Харин 2012 онд батлагдсан Монгол Улсын шүүхийн тухай болон Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиар “шүүгч сонгон шалгаруулах ажиллагаа”-г хэрхэн зохицуулсаныг тайлбарлъя.

1.  Анхан шатны шүүхийн шүүгчид Үндсэн хуульд заасан “хууль зүйн дээд боловсролтой, гурваас доошгүй жил мэргэжлээрээ ажилласан, хорин таван нас хүрсэн” байх болзолыг хангасан Монгол Улсын иргэн нэрээ дэвшүүлж болно. Харин давж заалдах шатны шүүхийн шүүгчид зөвхөн шүүгч, хяналтын шатны шүүхийн шүүгчид  прокурор, өмгөөлөгч, хуулийн сургуулийн багш, шүүгч тус тус нэрээ дэвшүүлэх эрхтэй.

 Ийнхүү давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхийн шүүгчид нэр дэвшигчийг  хязгаарлаж заасан нь олон жилийн их хөдөлмөрийн үр дүнд бий болсон шүүн таслах ажлын туршлага болоод хууль, эрх зүйн мэдлэгийг хүндэтгэсэн, шүүгчид бүрэн олгох олон улсын жишгийг хүлээн зөвшөөрсөн алхам юм. Харин анхан шатны шүүхийн шүүгчид нэр дэвшигчийг хязгаарлалгүйгээр өөрийгөө хуульд заасан болзол, шаардлагыг хангасан гэж үзсэн иргэн нэрээ дэвшүүлж болохоор заасан нь Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдалд нийцүүлсэн зохицуулалт гэж хэлж болно.

Учир нь, нийт 4900 орчим мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл авсан хуульчдаас 2400[6] орчим хуульч нь төрийн захиргааны байгууллага, компанийн хуулийн зөвлөх зэрэг ажил эрхэлж байна. Хэрвээ анхан шатны шүүхийн шүүгчид прокурор, өмгөөлөгчөөр ажиллаж байсан хүн нэр дэвших эрхтэй гэвэл дээрх 2400 хуульч нь прокурор, өмгөөлөгчөөр ажиллах шаардлагатай болох ба энэ нь ч боломжгүй зүйл билээ.

2.  Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан шүүгчид тавигдах шаардлагыг (1) Шүүгчээр ажиллах мэдлэг, чадвар, (2) Мэргэжлийн ёс зүй, (3) Шүүгчээр ажиллах зан төлөв /judicial temperament/ гэсэн шалгуураар үнэлж дүгнэхээр Шүүгчийг сонгон шалгаруулах журамд[7]  тусгажээ.

Шүүгчээр ажиллах мэдлэг, чадвар: Материаллаг болон процессын хэм хэмжээг үйл баримтад тохируулан сонгож, тайлбарлан хэрэглэх эрх зүйн мэдлэг, туршлагыг эрх зүйн тохиолдол /case study/ шийдвэрлүүлж, Монгол хэлний ярианы болон бичгийн соёл, чадварыг тодорхой сэдэв сонгуулан эссэ бичүүлж, түүнийгээ тайлбарлан илтгэх аргаар, мэдээллийн технологийн хэрэглээний програм ашиглах чадварыг түгээмэл болон шүүхийн хэрэглээний програм дээр даалгавар өгч гүйцэтгэлийг дүгнэх аргаар тус тус шалгана.  

Мэргэжлийн ёс зүй: Мэргэжлийн ёс зүйн төлөвшил, шударга ёсыг эрхэмлэх, бусдын нөлөөнд автахгүй, хараат бус, бие даан шийдвэр гаргах чадвартай байх шаардлагыг асуулгын болон тохиолдол шийдвэрлүүлэх аргаар дүгнэх бөгөөд анхан шатны шүүхийн шүүгчид нэр дэвшигчийн хувьд мэргэжлийн ёс зүйн талаар түүний сурч, ажиллаж байсан 2-оос доошгүй байгууллагын ажилтанаас асуулга авах юм.

Шүүгчээр ажиллах зан төлөв /judicial temperament/: Шүүгчийн өндөр хариуцлагатай ажилд тухайн хүний төрөлх зан төлөв, төлөвшил, хүмүүжил, зуршил, хандлага нь тохирохгүй байх явдал цөөнгүй гардаг. Хүний өөрийн төрөлхийн болон олдмол сэтгэл зүйн хэв шинжийн зарим нь шүүгчийн ажилд харшилна гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байгаа бол шүүгчийг сонгон шалгаруулахдаа тухайн хүний шүүхийн сэтгэл зүйн хэв шинжийг шалгах шаардлагатай[8]

Иймээс журамд заасны дагуу нэр дэвшигчийн шүүгчээр ажиллах зан төлөвийг тохиолдол шийдвэрлүүлэх болон ярилцлагын аргаар үнэлж дүгнэнэ.

Түүнчлэн дээрх шалгуур үзүүлэлтээс гадна нэр дэвшигчийн талаар олон нийтээс ирүүлсэн мэдээлэлд үндэслэн гаргасан Шүүхийн мэргэшлийн хорооны  санал дүгнэлт, Хуульчдийн холбоос ирүүлсэн нэр дэвшигчийн “мэргэшил, ур чадвар, нэр хүнд”-ийн талаарх дүгнэлт зэрэг нь дэвшигчид үнэлгээ өгөхөд зайлшгүй харгалзан үзэх ёстой баримт, бичиг юм.

Улмаар нэр дэвшигчдийн шүүгчээр ажиллах мэдлэг, чадвар, мэргэжлийн ёс зүй, шүүгчээр ажиллах зан төлөв /judicial temperament/-ийг дүгнэхэд авсан оноогоор нь эрэмблэн гаргасан нэрсийн жагсаалтаас Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүд илээр санал хураан олонхийн санал авсан хүний нэрийг Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлнэ.

Энэ тохиолдолд жагсаалтын 1 дүгээрт бичигдсэн хүний нэрийг заавал өргөн мэдүүлнэ гэсэн үг биш, харин жагсаалтаас дурьдсан шалгуур үзүүлэлтүүдийг харгалзан хэнийг сонгох нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн бүрэн эрх байх юм. Мэдээж жагсаалтын 10 дугаарт бичигдсэн хүний нэрийг Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлэхээр санал өгсөн гишүүн нь яагаад 1 дүгээрт бичигдсэн хүнд санал өгөөгүй вэ гэдгээ тайлбарлах шаардлагатай болох бизээ.

Энэхүү санал хураан олонхийн санал авсан хүнийг өргөн мэдүүлэх ажиллагаа “илээр санал хураах” зарчмын үндсэн дээр хэрэгжих болсон нь шүүгч сонгон шалгаруулах ажиллагааны “ил тод” байдлыг хангасан  нэг чухал зохицуулалт бөгөөд нэр дэвшигч нь “Ерөнхий зөвлөлийг гишүүдийг хэн сайн таних билээ, хэнээр яриулах вэ” гэж бодохын оронд “шалгалтанд хэрхэн яаж, өндөр оноо авах вэ” гэж бодох шаардлагатай болсонд “шинэчлэл”-ийн агуулга оршиж байна.

3.  Шүүгч сонгон шалгаруулах ажиллагааны хүрээнд яригдаж ирсэн нэг асуудал бол Ерөнхийлөгч ямар үндэслэлээр шүүгчийг томилохоос татгалзах тухай юм. 

    Шүүгчээр томилохоос татгалзсан үндэслэлээ Ерөнхийлөгч тайлбарлах нь “томилгоонд улс төрийн нөлөө орох бололцоог хаах, субъектив хандлагаас сэргийлэх” сайн талтай боловч энэхүү асуудал нь хуулиар зохицуулагдаагүй, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн болоод субъектив үнэлэмжийн асуудал  хэвээр үлдэв.
       Журмын дагуу шүүгчид тавигдах шаардлага бүрэн хангагдсан гэж үзэж дэвшүүлсэн хүний нэрийг шүүгчээр томилоход хэн ч хуульд заасан үндэслэлээс гадуур, субьектив хандлагаар хориг саад хийж болохгүй[9]

Эцэст нь “шүүгч хүн анхааралтай сонсож, ухаантай хариулж, зөв дэнсэлж, хараат бус шийдвэр гаргадаг байх ёстой” гэсэн эртний Грек-Ромын үеийн (МЭӨ 469-399) гүн ухаантан Сократын үг одоо болтол хүчинтэйг дахин саная.

---

[1] Энэ хуулийг 2012 оны 3 дугаар сарын 7-ны өдөр баталсан Шүүхийн тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулиар хүчингүй болгосон

[2] Монгол Улсын Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн тогтоол. 2009.4.22,  дугаар 16  

[3] Монгол Улсын Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн тогтоол. 2006.10.13. дугаар 57 “Монгол Улсын шүүхийн мэргэшлийн хорооны дүрэм”

[4] Ерөнхий зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд Улсын Их Хурал,  Ерөнхийлөгчөөс томилсон тус бүр нэг хүн, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, хууль зүйн  асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, Улсын ерөнхий прокурор албан тушаалаараа, Шүүгчдийн зөвлөлөөс сонгосон Улсын дээд шүүх, аймаг, анхан шатны шүүхээс тус бүр хоёр, нийслэлийн шүүхийн нэг шүүгч тус тус ордог байв.

[5] “Монгол Улсад шүүхийн хараат бус байдлыг бэхжүүлэх нь”  Бодлогын тойм судалгаа, Нээлттэй нийгэм форум 55 дахь тал

[6] http://www.legalinfo.mn

[7] Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2013.10.15-ны өдрийн 165 дугаар зарлигаар батлагдсан "Шүүгчийг сонгон шалгаруулах журам батлах журам"

[8] “Монгол Улсад шүүхийн хараат бус байдлыг бэхжүүлэх нь”  Бодлогын тойм судалгаа, Нээлттэй нийгэм форум 52 дахь тал

[9] Монгол Улсад шүүхийн хараат бус байдлыг бэхжүүлэх нь”  Бодлогын тойм судалгаа, Нээлттэй нийгэм форум 52 дахь тал

Шүүх, шүүгчийн эдийн засгийн баталгаа, эрх зүйн орчин /товчхон/

Эрх зүйн боловсронгуй зохицуулалт, хуулийн засаглал, хууль хэрэгжих таатай бүтэц, хариуцлагын чанд механизм, шүүгчийн эдийн засгийн баталгаа зэрэг хүчин зүйл нь ШҮҮХИЙН БИЕ ДААСАН, ШҮҮГЧИЙН ХАРААТ БУС БАЙДАЛ-ыг хангах гол нөхцөлүүд юм.

 Шүүх нь бие даасан, шүүгч нь хараат бусаар ажиллах нөхцөл, боломжоор хангагдсан байх нь шударга ёс, хуулийн засаглалыг бэхжүүлэх төдийгүй хүний эрх, эрх чөлөөний тулгуур зарчмуудыг хэрэгжүүлэх үндэс суурь билээ.

Шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах дээрх нөхцлүүдээс “шүүгчийн эдийн засгийн баталгаа”-г онцлон дурьдвал:

НҮБ-ын Ерөнхий ассамблэйн “Шүүхийн хараат бус байдлын зарчмууд” 40/32 дугаар тогтоол, 2002 онд Шүүхийн удирдах ажилтаны Гаагын уулзалтаар баталсан “Шүүгчийн ёс зүйн Банголарын зарчим” зэрэг олон тооны бичгүүд нь шүүх, шүүгчийн хараат бус, бие даасан байдлыг хангах эрх зүйн үндсийг бүрдүүлж, түүний эдийн засгийн баталгааг онцгойлон анхаарсан байдаг.

Монгол Улсын 2005 онд нэгдэн орсон Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцийн 11 дүгээр зүйл “шүүх, прокурорын байгууллагад хамаарах арга хэмжээ” гэсэн хэсэгт “... шүүхийн байгууллагад ажиллагсдын шударга байдлыг бэхжүүлэх, тэдгээрийн дунд авилгалд автагдах боломж бий болохоос урьдчилсан сэргийлэх арга хэмжээ авна” хэмээн зааж, гишүүн орнуудад сахин мөрдөхыг үүрэг болгожээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд шүүх, шүүгчийн хараат бус, бие даасан, шударга байдлыг тунхаглан, түүний эдийн засгийн баталгааг хангах нь төрийн нэг чухал үүрэг мөн хэмээн “Монгол Улсад шүүх эрх мэдлийг гагцхүү шүүх хэрэгжүүлнэ”, “Шүүх улсын төсвөөс санхүүжинэ. Шүүх үйл ажиллагаагаа явуулах эдийн засгийн баталгааг төр хангана” гэж тус тус заасан.

Энэхүү заалтууд нь шүүх, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах тун чухал зарчим мөн боловч бусад хууль тогтоомжид уг зарчмыг хэрхэн яаж хэрэгжүүлэх талаар нарийвчилан зохицуулалт хийлгүйгээр өдийг хүрсэн нь асуудлыг хүндрүүлсэн байна.

Тухайлбал 2002 онд батлагдсан Шүүхийн тухай хуулинд “Шүүх улсын төсвөөс санхүүжинэ. Шүүх үйл ажиллагаагаа явуулах эдийн засгийн баталгааг төр хангана” гэсэн  Үндсэн хуулийн заалтыг хэрхэн хэрэгжүүлэх тухай нарийвчлан зохицуулахын оронд уг заалтыг шууд хуулбарлан бичсэн байдаг

Түүнчлэн шүүхийн төсвыг хэрхэн батлах, зарцуулалтыг хэрхэн хянах зэрэг асуудлыг нарийвчлан бие даасан байдлаар зохицуулалгүй Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтын тухай хуулиар зохицуулсан нь шүүхийн хараат бус байдалд төдийлөн нийцэхгүй байсан.

Учир нь Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтын тухай хууль нь гүйцэтгэх эрх мэдлийн эрх хэмжээнд багтах төрийн болон нийгмийн үйлчилгээг хүргэдэг байгууллагуудад зориулсан хууль бөгөөд энэ хуулиар Засгийн газар өөрийн нэгж байгууллагуудын үйл ажиллагааг хянаж, гүйцэтгэлийн үр дүнг тооцож байдаг.

Харин 2012 онд батлагдсан Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулинд “шүүх  бие даасан төсөвтэй байх бөгөөд Монгол Улсын шүүхийн төсөв нь улсын төсвийн бүрэлдэхүүн хэсэг байна”, “Шүүхийн ерөнхий зөвлөл бүх шатны шүүхийн үйл ажиллагааны болон хөрөнгө оруулалтын төсвийг төлөвлөн Улсын Их Хуралд шууд өргөн мэдүүлнэ” зэргээр заасан нь шүүх, шүүгчийн бие даасан, хараат бус байдлыг эдийн засгийн хувьд бэхжүүлэх эрх зүйн орчинг сайжруулахад чухал үүрэгтэй болсон.

Шүүхийн ерөнхий  зөвлөл, “Шүүгчийн цалин, хангамжийг тогтоох, үндэслэл, шаардлага”